İskandinav Mitolojisi Sözlüğü (R-Z)

İskandinav Mitolojisi Sözlüğü adlı bu küçük alfabetik sözlükte Budizm inancı konulu maddeleri kısaca formda sunmaya çalıştım.

Ragnarok, Ragnarök, Gotterdammerung Evrenin tanrılarla birlikte insanların yok oluşunu anlatan bir efsanenin adıdır. Kötü ruh Loki, tanrıların muhafızı Hennard’ı etkisiz hale getirerek tüm tanrıları yok etmiş, yeryüzü sulara gömülerek batmış, tüm insanlar yok olmuştur. Bir süre sonra yeryüzü tekrar deniz yüzeyinde belirecek ve yaşam tekrar başlayacaktır. Görüldüğü gibi Ragnarok efsanesi bir kıyamet öyküsü olmakla birlikte aynı zamanda bir Tufan varyantıdır.

Ran Okyanusun dibinde bulunan ölüler diyarında hüküm süren deniz tanrısı Aegir’in karısı olan fırtına tanrıçasının adıdır.

Rauhnachte ‘Vahşi Geceler’ Tanrı Odin’in ölülerin ruhlarıyla birlikte bir at üzerine gökyüzünde dolaştığı gecelere verilen isimdir.

Regin Sigurd’u eğiten ve ona özel yapım bir kılıç hediye eden kılıç ustası cücenin adıdır.

Saga 1. Destan, şairlik ve tarih tanrıçasının adı olup, Frigg ile özdeşleştirilmiştir.

2. 12. Yüzyıldan sonra çoğunlukla İzlanda’da yazıya geçirilmiş İskandinav efsanelerinin genel adı olup, İzlanda dilinde ‘anlatılan’ anlamına gelmektedir.

Sceaf Danimarka’dan İskandinav yarımadasına bir tahıl sapı demeti üzerinde geçmiş bir çocuk kralın adı olup, burada (bir varyasyona göre Scani adasında) kendi krallığını kurmuştur.

Sif Gök gürültüsü tanrısı Thor’un altın saçlı karısının adı olup, hakkında fazla bir şey bilinmemekteyse de bereket tanrıçası olduğu sanılmaktadır.

Sigmund Volsung’un oğlu, Sigurd’un babası olup, babasından miras kılıcını ölürken henüz doğmamış oğluna bırakmıştır.

Sigurd, Siegfried Volsung sagasının en önemli karakteri olan kahramanın adı olup, Regin’in besleme oğludur.

Sjofn İnsanlarda aşk gibi güçlü duyguları alevlendiren, erkek ve kadınların arasındaki kavgaları sona erdiren birbirlerine aşık olup evlenmelerine yardım eden bir tanrıçanın adıdır.

Skadi Kar Ayakkabılı Tanrıça olarak da bilinip dağlarda yaşayan bir dev karısının adıdır. Tanrı Njord’un eşi olan Skadi babası Thiazi tanrılar tarafından öldürüldüğünde Asgard’a giderek intikam almak istemiştir. Tanrıların genç kızın öfkesini yatıştırmak için aralarından birisiyle evlenmesini istemişler ama evleneceği kişiyi ayaklarına bakarak seçmesini şart koymuşlar, kız da güzel ayaklı olan Njord’u Baldr zannederek kendine koca seçmiştir. Barış sağlanmış ve Odin Thjazi’nin gözlerinden iki yıldız yaratmıştır. Daha sonra kocasından ayrılan Skadi, Ynglinga efsanesine göre Odin’le evlenmiştir. Bazı mitolojistlere göre erken dönem İskandinav mitolojisinde Skadi av tanrıçasıdır.

Skidarima Tanrıların yaşamını anlatan bir manzum destanın adıdır.

Skidbladnir Freyr’in tüm Aesir’i taşıyabilecek kadar büyüyüp, gerektiğinde cebe sığabilecek kadar küçülebilen sihirli kayığının adıdır.

Skofnung Danimarka kralı Hrolf Kraki’nin efsanevi kılıcının adıdır.

Skogsfru Avcılara musallat olan bir orman kadınının adı olup, gece kamp yerinde ateş yakan avcıları kurban olarak seçmektedir.

Skuld Altın insanlarla insanların kaderini ören üç kader tanrıçasından birisinin adı olup, ‘gelecek anlamındadır. (diğerleri: Urd ‘geçmiş’ ve Verdandi ‘Şimdi’).

Sleipnir, Sleipner Tanrı Odin’in bindiği sekiz ayaklı bir atın adıdır.

Snotra Her konuda bilgiye sahip olan akıllı ve nazik tabiatlı bir tanrıçanın adıdır.

Sol, Sunna Mundilfari adlı devin kızı olup, güneş tanrıçası Glen’le evlenmiştir.

Surtur, Surtr, Surt Ateş Krallığı Muspell’in efendisi ve güneyde yaşayan ateş devlerinin liderlerinin adıdır. Richard Wagner’in Götterdammerung (1876) adlı operasında Sinmore ile evlenmesine rağmen bu evlilik hiçbir kaynakta doğrulanmadığından Wagner’in kendi yakıştırması sayılmalıdır. Snorri Sturluson’un Edda’sında (1179-1241) Muspell’in sınırında ülkesini bekleyen alevden kılıcıyla tüm dünyayı yakmayı arzulayan bir varlık olarak adı geçmektedir

Suttung Gilling’in oğlu ve Gunnlond’un babası olan bir buz devinin (Jotung) adı olup, Fjalar ve Galar tarafından öldürülmüştür. Kvasir’in kanını balla karıştırarak -içen kişiye ozanlık yeteneği veren- sihirli bir iksir elde eden cücelerin kendisine hediye ettiği kızına hediye etmiştir. Yakışıklı bir erkek kılığına giren Wotan kızı kendisine aşık ederek iksiri içmeyi başarmıştır.

Svadilfari Tanrıların evi Agard’ın etrafındaki duvarları onaran Blast adlı devin efsanevi aygırının adıdır.

Svalin Güneşin önünde durarak dokuz dünyayı aşırı sıcaktan koruyan büyülü bir kalkanın adıdır.

Svartalfar Ölen Ymir’in etindeki kurtçuklardan oluşan kara elflerin adı olup, deforme organlara sahip insan formundadırlar. Svartalfheim adı verilen yeraltı dünyasında yaşarlar ve güneş ışığına maruz kalırlarsa taşa dönüşürler.

Syn Odin’in karısı Frigg’in sarayının kapısında bekçilik yapan bir tanrıçanın adı olup, özellikle davalılar tarafından tapınılırdı.

Şimşek Arabası Tanngrisnir ve Tanngnjóstr adlı iki büyülü keçi tarafından gökyüzünde çekilen Thor’un savaş arabasının adıdır.

Thiazi Olvaldi adlı devin oğlu, dev karısı Skadi’nin babası olup büyücülük yeteneğine sahiptir ve kartal biçiminde uçabilir.

Thor [İskandinav-Anglosakson Mitolojisi] Odin ile Jord’un oğlu, kızıl saçlı, sakallı şimşek, yağmur ve tarım tanrısının adı olup elinde bir çekiçle tasvir edilir. Bereket tanrıçası Sif’le evli olmasının yanı sıra Jarnsaxa (dev karısı) adlı bir metresi de vardır. İngilizce Thursday ‘Perşembe’ gününe adını vermiştir.

Thor’un diğer adları:

• Ása-Þórr
• Öku-Þórr
• Tor (İsveç, Norveç)
• Thor (Danimarka)
• Þórr (Eski İslandinav)
• Þór (İzlanda)
• Donar (Hollanda)
• Donner (Alman)

İskandinav edebiyatında adı geçen orijinal kaynaklar:

• Thorsdrapa
• Hárbarðsljóð
• Gylfaginning
• Grímnismál
• Hymiskviða
• Þrymskviða
• Alvíssmál

Thor’un Meşesi Aşağı Saksonya ve Hesse bölgelerinde yaşamış Catti adlı Germen halkının inanışında pagan ayinlerin yapıldığı kutsal bir alanın adıdır. Thor’un Meşesi’nin MS 8. yüzyıla dek Geismar köyü yakınlarında bulunduğu sanılmaktadır.

Thor’un zırhı Sahi-bine olağanüstü güç ve dayanıklılık sağlayan sihirli bir kemer ve demir eldivenlerle birlikte giyilen zırhın adıdır.

Thrall Heimdall’ın (Rig) bir geceyi yoksul çiftçi Ai ile karısı Edda’nın yatağında geçirmesinin dokuz ay ardından Edda’nın doğurduğu erkek çocuğun adı olup ‘köle’ anlamına gelmektedir. Çirkin bir çocuk olan Thrall büyüdüğünde Thir ile evlenmiş, hepside tarla işçisi olan dokuz çocukları olmuştur.

Thrud Thor’un kızının adıdır.

Thrym Buz devlerinin (Jotun) kralı olup tanrılardan güzellik tanrıçası Freya’yı almak için Thor’un çekici Mjollnir’i çalmıştır. Krallığının adı Jotunheim olmakla birlikte Hversu Noregr byggdist’te bu krallığın bugün İsveç’te bulunan Värmland olduğu bildirilmektedir. Thor’un oğlu Odin tarafından öldürülmüştür. Trymskvida adlı şiirde Thor’un çekicini nasıl geri aldığı anlatılmaktadır.

Thrudgelmir Ymir’in oğlu ve Bergelmir’in babası olan buz devinin adıdır. Babası öldürüldüğünde onun kanında boğularak ölmüşse de oğlu ve gelini canını kurtarmıştır.

Tomte Çiftliklerde yaşayan bir Brownie varyantı olup, İsveççe ‘ev arsası, bahçe’ anlamına gelmektedir. Ev halkı tarafından saygı gösterilirse tomteler her konuda insanlara yardımcı olurlar. Son derece gururlu olan tomte, kendisiyle eğlenildiğinde yada saygısızca davranıldığında ise ev halkını cezalandırmaktadır. Günümüzde bile İsveçli köylüler tomteyi memnun etmek için bir tabak pirinç lapası kapının önüne bırakmaktadır. Dört ayak boyunda, örme başlıklı, uzun sakallı ve gri elbiseli bir adam olarak tasvir edilmektedir (Simek 1993; Boos 1984; Jones 1995, Mack 1999).

Tyr Odin’in habercisi, adaletin koruyucusu olan savaş tanrısının adı olup, Vikingler tarafından Odin’in görünümlerinden birisi olarak kabul edilmiştir. Odin ya da dev Hymir’in oğlu kabul edilen Tyr tek eli Fenrir’e tasma takarken kurt tarafından koparıldığı için tek elli tasvir edilmektedir.

Tyrfing, Tirfing, Tervingi Svafrlami’nin lanetlenmiş kılıcının adı olup, Prose Edda şiirinde adı geçmektedir.

Uçurum Evrenin başlangıç aşaması olup, zamanla buz ve sıcak buharın karışımı ile Ymir ortaya çıkmıştır.

Ull, Ullr, Vuldr Tarımın koruyucusu olan adalet ve düello tanrısının adı olup, Sif’in oğlu ve Thor’un üvey oğludur. Njord’dan boşanan dev kadın Skadi ile evlenmiştir.

Urd Yaşlı bir kadın olarak tasvir edilip, gökyüzünde yaşadığına inanılan kader tanrıçasının adıdır.

Utgard Jotunheim’de Okyanus dibinde devlerin yaşadığı bir kalenin adıdır.

Utgardaloki, Utgart-Loki Jotunheim’de Utgard şehrinin efendisi olan bir buz devinin adıdır. Eski Norveç dilinde Utgarða-Loki olarak bilinen bu dev büyücülükte de usta olup Odin’in oğlu Thor’u bile büyülemiştir.

Vafthruthnir Bir Buz devinin adı olup Vafthruthnismal şiirinde adı geçmektedir.

Valhalla, Valhöll Ölü savaşçıların Odin’in liderliğinde mutluluk içinde yaşadığı görkemli sarayın adıdır. İskandinav cenneti Valhalla’da savaşçılar eğlenmek için dövüşmekte, yaban domuzu eti eşliğinde kutsal içkiler içilmektedir.

Vali Odin ile dev kadını Rind’in oğlu olup hakkında çok az şey bilinmektedir. Daha bir gece yaşımdayken Hödur tarafından öldürülen Balder’in intikamını almıştır.

Valknut Birbirine bağlı üç üçgenden oluşan bir sembolün adıdır. Gotland’da bulunan Tängelgarda taşında (MS 7. yüzyıl) kabartma olarak rastlanmıştır. Üç üçgenin toplam dokuz kenarının İskandinav mitolojisindeki dokuz dünyayı temsil ettiği sanılmaktadır.

< Eski İskandinav dilinde Valr ‘savaşçı’ + knut ‘düğüm’

Valkyrie Evreni yaratan tanrı Odin’e hizmet eden savaşçı bakire tanrıçalara verilen isim olup, Eski Norveç dilinde tekil formda valkyrja, çoğul valkyrjur olarak kayıtlı ve ‘ölümü seçen’ anlamına gelmektedir.

Valkyrieler göz alıcı silahlarıyla gökyüzünde ata binmiş olarak dolaşır, savaşçılara ölüm dağıtıp, ölen kahramanların ruhunu Valhalla’ya Odin’in huzuruna taşırlar. Liderlerinin adı Brunhilddir.

Alman besteci Richard Wagner ‘Die Walküre’ (Valkyrieler, 1856) operasında önemli bir rol oynamaktadırlar.

Önemli Valkyrielerin adlarının geçtiği efsaneler (sagalar):

• Brynhildr (Völsunga Saga)
• Hildr (Hedin ve Högni, Ragnarsdrápa, Edda)
• Sigrdrífa (Sigrdrífumál)
• Sigrún (Helgakviða Hundingsbana II)
• Sváva (Helgakviða Hjörvarðssonar)
• Thrúðr (Thor’un kızı)

Valkyrie Mızrağı Valkyrie’ler tarafından kullanılan çengel uçlu alevli kargıların adıdır.

Vanaheim Evrenin en yüksek seviyesi olan Asgard’da Vanir ırkından tanrıların yaşadığı bir bölgenin adıdır.

Var Evlilik anlaşması tanrıçasının adı olup, eşine ve evliliğine ihanet edeni cezalandığına inanılmaktaydı.

Vättar Küçük koruyucu ruhların adı olup, tomtelerle ilişkilidirler. Finlandiya’da Maahinen adıyla bilinmektedir.

Ve Başlangıçta var olan Bor ile Bestla adlı dev çiftin çocuklarından (Diğerleri: Odin, Vili) bir tanrının adı olup kardeşleriyle birlikte Ymir’in ölü bedeninden cennet ve yeryüzünü yaratmışlardır.

Vidar Odin ile dev kadın Grid’in oğlunun adı olup, sessizlik ve intikam tanrısıdır. En güçlü ikinci tanrı olan Vidar dünyanın yıkıldığı gün kurt Fenrir tarafından öldürülen babasının intikamını kurdu çıplak elleriyle öldürerek alacaktır.

Vili Odin ile Ve’nin erkek kardeşi olan başlangıç tanrılarından birisinin adı olup, üçü birden evrenin ve ilk insanın yaratılmasını sağlamıştır.

Vindalfr Cücelerden birisinin adıdır.

Vingnir  Hlora’nın kocası ve Thor’un süt babasının adıdır.

Vingolf Asgard’da tanrıçaların barındığı bir sarayın adıdır.

Viofn  Frigg’in hizmetinde bir tanrıçanın adıdır.

Visby Lensleri Gotland’de bir Viking mezarında bulunan MS 10. yüzyıldan kalma bazıları gümüş kakma mercimek şeklinde kaya kristalleri olup büyüteç, ateş yakma ya da bir çeşit teleskop olarak kullanılmış olmalıdırlar.

Volsunga Saga Volsung kabilesinin kökeni ve çöküşünü anlatan 13. yüzyıl manzum destanının adı olup, olaylar MS 11. yüzyıl İsveç’inde geçmektedir.

Volundr, Völundr Volundarkvida’ ve ‘Volundskvadet’ adlarıyla bilinen (Almanca Wieland, İngilizce Wayland) saganın kahramanınının adıdır. Kral Nidud tarafından esir edilmiş, kralın altın ve gümüşünü işlemekle görevlendirilmiştir.

Bkz. Wayland

Vor Erkekler ve kadınlar arasındaki sadakatin koruyucusu olan evlilik tanrıçasının adıdır.

Völsa þattr Olofs Saga Helga kitabında adı geçen bir hikâyenin adı ve pagani fallus kültürünün bir parçasıdır.

Waldmar MS 14. yüzyıl Danimarka destanlarında adı geçen efsanevi kralın adı olup, Sophie adlı karısı ve Tove adlı metresi vardır.

Ydalir Asgard’ın porsukağaçları kaplı vadisinin adı olup, Uller’in vatanıdır.

Yggdrasil, Yggdrasill, Mimameid, Mimameidr, Lerad Kökleri ve dallarıyla dünya, cennet ve cehennemi bir arada tuttuğuna inanılan, dev bir dişbudak ağacı olarak tasvir edilen ‘Dünya Ağacı’na verilen isimdir.

Eski İskandinav dilinde (ygg ‘korkunç’ + drasil ‘at’) olan kelimenin ilk hecesi muhtemelen Odin’in takma adı olan Yggr olmalıdır (Odin’in atı < Yggr + drasil)

Yggdrasil tanrıların mahkemesinin bulunduğu bir yer olup, birisi Asen’e, diğeri Ginnungagap, öteki Niefelheim’e nuzanan üç kökün üzerinde durmaktadır.

Ymir Odin ve kardeşlerinin öldürdüğü devin adı olup, devin cesedinden dünyayı (etinden toprağı, kemiklerinden dağları, kafatasından gökyüzünü, dişleri ve kemik parçalarından kaya ve taşlar, saçlarından ağaçlar) yaratmışlar, Ymir’in kanı deniz ve gölleri doldurmuştur.

Ymir buz devleri ırkının kurucusu ve İskandinav kozmolojisinde en önemli figürlerden birisi olup devler arasında Aurgelmir adıyla bilinmektedir. Muspelheim’in ateşiyle karşılaştığı zaman Niflheim’in eriyen buzlarından yaratılmış, uykusunda koltukaltlarından ilk devler doğmuştur. Odin ve kardeşleri Ymir ve buz devlerini öldürdüğünde bu kıyımdan sadece Ymir’in torunu Bergelmir ile karısı kurtulabilmiştir.

İskandinav mitolojisindeki Ymir ile Hindu yeraltı tanrısı Yama arasındaki isim benzerliği dikkat çekicidir.

Zio Savaş tanrısı Odin ile Frigg’in oğlunun adı olup kanlı savaşların tanrısıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009

İskandinav Mitolojisi Sözlüğü:

İskandinav Mitolojisi Sözlüğü (A-B)

İskandinav Mitolojisi Sözlüğü (C-H)

İskandinav Mitolojisi Sözlüğü (İ-O)

İskandinav Mitolojisi Sözlüğü (R-Z)